Bolu'ya net bakış - Bolunet.com.tr

Olimpiyatlar veya spor organizasyonları ve bunların boyutları hakkında sayfalar dolusu kitap yazılabilir. Çünkü başlı başına bir bilimdir spor. Yine de bu makale ile sporun derinliklerine kısaca değinmek, akademik anlamda veya ilgi alanını genişletmek isteyenler için bir ışık olacaktır.

Olimpiyatlara ev sahipliği yapmanın maliyetleri çok yüksek, ancak ekonomik faydaları henüz net değil. 2024 Paris Olimpiyatları, süreçte yapılan reformların ev sahipliği yapmayı daha iyi bir anlaşma haline getirip getirmediğinin bir testi olabilir.

Yapılan çalışmalara göre, sporda belli bir aşamaya gelmiş ülkelerde özellikle şirketlerin varlığı yadsınamaz bir gerçektir. Kulüpler, sporcular ve federasyonların yanısıra modern sporun baş aktörlerinden biridir şirketler. 1980-2001 yıllarında IOC Başkanlığı görevinde olan Juan Antonio Samaranch’ın yönetim politikasıdır. Kendisi sporun iş dünyasından uzak bir yaşam süremeyeceğini görüp, Şirket yöneticilerini IOC üyesi yaparak onları sporun faydasına işler yapmalarına dahil etmiştir. Böylece sporun içinde yer alarak, hem kendi ticari işlerine  hem de ülke sporuna hizmet ettiler. Tıpkı Avrupa kıtasında 1800’lü yıllarda Fransa’da düzenlenen ilk bisiklet yarışlarında, bisiklet üreticilerinin teşvikleri gibi..2010’ da Amoury Grup Fransa Bisiklet Turu ve Paris Dakar Rallisi gibi marka değeri yüksek spor organizasyonlarının sahipliğini yaptılar.

Klasik Olimpiyatlarda iki temel unsuru daima hatırlamak gerekir. Bunlardan biri, Yunan felsefesinde yer almış ve ‘Arete’ diye adlandırılan ve ‘Güç’ anlamına gelen bir kavramdır. Bu güç, savaşta düşmanı yenecek ve Olimpiyatlarda ise rakibini alt edecektir. Diğer unsursa, günümüzün dünyasında dahi daha yeni anlaşılır bir kavram olan sponsorluk kurumudur. Eski Yunan’da, Olimpiyat şampiyonları, adına katıldıkları kentlerle anılırlardı. Elinde bir şampiyonu destekleyecek veya şampiyon olacağına inandığı bir genci koruyacak imkanı olan hemen her kent, bu şampiyonların kendi kentleri adına yarışmaları için bütün imkanlarını kullanırlardı.

Bu şampiyonlar da kentlerin bu cömert davranışlarını hak edebilmek amacıyla sporu bir meslek haline dönüştürmüşlerdi. Bu duruma göre, Eski Yunan’da hemen her şampiyon her bakımdan bir profesyoneldi ve geçimini sponsordan aldığı destek, yarışmalarda kazandığıyla hemen paraya çevirebildiği eşya ve mallardan gelen para ile sürdürebiliyordu

Günümüzde şirketler sporu 3 şekilde destekler; sponsorluk uygulamaları, büyük iletişim gruplarının spor yayınları için ödediği ücretler, federasyonlardan bağımsız olarak şirketlerin spor organizasyonlarını kendileri düzenlemeleridir. Bir enerji içeceği firmasının extrem spor dallarına destek olması gibi. Sporun profesyonelleşme sürecinden önce spor yapanlar serbest zaman aktivitesi olarak amatör sıfatını taşırken gönüllülük ilkesi yer alırdı. Modern sporlara bahis oyunları dahil olunca spor ve para ilişkisi ortaya çıkmıştır. 19. Yüzyılda İngiliz pubların arka bölümünde kurulan ringlerde boks maçları düzenlenir ve bahislere açık olur bunları organize eden ve oynatan kişiler vardır. Böylece amatör boksörler de organizatörlerin bu kazançlarından pay istemeleriyle amatörlük yerini profesyonelliğe bırakmış oldu. Sonra Futbol izledi bu durumu ve iyi sporculara iyi para ödemişlerdir. Spor gösterisinin ekonomik getirisi olmazsa amatör olarak kalmaya mahkumdur. Spor dalları da sağlıklı bir şekilde gelişmez. Her ne kadar modern Olimpiyat Oyunlarının  kurucusu sporun içine paranın karışmasını istemeyip olimpiyat ruhunun amatörlük üzerine kurulması fikrini savunsa da bu günümüz koşullarına pek de uymuyor. Halbuki 1912 Olimpiyat Oyunlarında Jim Thorpe iki altın madalya kazanan atlet beyzbol oynadığı dönemde para aldığı için bir yıl sonra madalyalarını IOC’ye iade etme mecburiyetinde kalmıştır. Ülkemizde de benzer bir durum 1952 Helsinki Olimpiyat Oyunlarında Nasuh Akar, Gazanfer Bilge, Halil Kaya ve Yaşar Doğu gibi rekortmen güreşçilerimizi TMOK “ bunlar amatör değildir” gerekçesiyle geri çevirmiştir. Nedeni ise 1948 Londra Olimpiyat Oyunları’ndan sonra para ile ödüllendirilmesidir.

Yavaş yavaş konumuza gelirsek Olimpiyat Oyunları’nın genel madalya tablosunun mesajlarından biri, spordaki başarının istisnalar olsa da yüksek oranda ülkelerin ekonomik güçlerinin bir sonucu olduğudur.

Olimpiyatlar, ilk modern oyunların 1896'da düzenlenmesinden bu yana önemli ölçüde evrim geçirdi. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında, hem ev sahipliği maliyetleri hem de gösterinin ürettiği gelir hızla arttı ve ev sahibi ülkelerin omuzladığı yükler konusunda tartışmalara yol açtı. Analistler, oyunlara ev sahipliği yapmanın faydalarının en iyi ihtimalle abartıldığını, en kötü ihtimalle ise hiç olmadığını ve birçok ev sahibi ülkeyi büyük borçlar ve bakım yükümlülükleriyle baş başa bıraktığını savunuyor. Bu analistler, Olimpiyat komitelerinin gerçekçi bütçe planlamasını teşvik etmek, şeffaflığı artırmak ve kamu yararına hizmet eden sürdürülebilir yatırımları desteklemek için ihale ve seçim sürecini yeniden düzenlemelerini öneriyor. Yine de Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) ve destekçileri, ev sahipliğinin bir şehrin küresel profilini yükseltebileceğini ve turizm ve altyapı yatırımları yoluyla ekonomik faydalar sağlayabileceğini iddia ediyor.

Şehirler, IOC'ye bir teklifin değerlendirilmesi, hazırlanması ve sunulması için milyonlarca dolar yatırım yapar. Planlama, danışman tutma, etkinlik düzenleme ve gerekli seyahat masrafları sürekli olarak 50 milyon ila 100 milyon dolar arasında değişir. Tokyo, başarısız 2016 teklifine 150 milyon dolar kadar, başarılı 2020 teklifine ise bunun yaklaşık yarısını harcarken, Toronto 2024 teklifi için ihtiyaç duyacağı 60 milyon doları karşılayamayacağına karar verdi.

Bir şehir ev sahipliği yapmak üzere seçildiğinde, sporcu ve turist akınına hazırlanmak için yaklaşık on yılı vardır. Yaz Oyunları çok daha büyüktür ve yaklaşık üç yüz etkinlikte on binden fazla sporcunun yarışmasını izlemek için yüz binlerce yabancı turisti çekerken, Kış Oyunları sırasında yaklaşık yüz etkinlikte üç binden az sporcu yarışmaktadır. En acil ihtiyaç, bisiklet parkurları ve kayakla atlama arenaları, Olimpiyat Köyü ve açılış ve kapanış törenlerine ev sahipliği yapabilecek kadar büyük bir mekan gibi son derece uzmanlaşmış spor tesislerinin oluşturulması veya iyileştirilmesidir. Genellikle altyapıya, özellikle konut ve ulaşıma ihtiyaç vardır. IOC,  yaz oyunlarına ev sahipliği yapan şehirlerin en az kırk bin müsait otel odasına sahip olmasını ister; Toplamda, bu altyapı maliyetleri 5 milyar dolardan 50 milyar doların üzerine kadar değişmektedir. Birçok ülke, harcamaların Olimpiyat Oyunları'ndan daha uzun süreceği umuduyla bu tür harcamaları haklı çıkarmaktadır. Olimpiyatlar sonrası sınırlı kullanıma sahip pahalı tesisler de sorunludur. Bunlar genellikle önümüzdeki yıllar için maliyetler doğurur. Sidney Olimpiyat stadyumunun bakımı şehre yılda 30 milyon dolara mal oluyor. Pekin'in ünlü "Kuş Yuvası" stadyumunun yapımı 460 milyon dolara mal oldu, bakımı için yılda 10 milyon dolar gerekiyor ve 2008 oyunlarından sonra şehir 2022 Kış Oyunları'na tekrar ev sahipliği yapana kadar çoğunlukla kullanılmadı.

Yunanistan’ın borç krizine neden olan 2004 Atina Olimpiyatları için inşa edilen tesislerin neredeyse tamamı artık terk edilmiş durumda. Montreal'de, Big Owe olarak bilinen Olimpiyat stadyumu, muazzam maliyetleri nedeniyle sıklıkla Big Owe olarak stilize edilir; Quebec hükümeti 2024'te nadiren kullanılan stadyumun çatısını üçüncü kez değiştirmek için 870 milyon dolar harcayacağını açıkladı ve bu da eleştirmenlerin yıkımı için baskı yapmasına yol açtı. Ekonomistler oyunların sözde örtük maliyetlerinin de dikkate alınması gerektiğini söylüyor. Bunlara, diğer önceliklere harcanabilecek kamu harcamalarının fırsat maliyetleri de dahildir. Oyunlara ev sahipliği yaptıktan sonra kalan borcun ödenmesi, kamu bütçelerine onlarca yıl yük olabilir. Montreal'in 1976 Oyunları'ndan kalan borcunun sonunu ödemesi 2006'ya kadar sürdü. Ev sahipliğinin maliyetleri fırladığından, gelirler harcamaların yalnızca bir kısmını karşılıyor. Pekin'in 2008 Yaz Olimpiyatları 40 milyar doların üzerindeki maliyetlere kıyasla 3,6 milyar dolar gelir elde etti ve Tokyo'nun ertelenen Yaz Oyunları 5.8 milyar dolar gelir ve 13 milyar dolar maliyet elde etti. Dahası, gelirin çoğu ev sahibine gitmiyor - IOC tüm televizyon gelirlerinin yarısından fazlasını elinde tutuyor, genellikle oyunların ürettiği en büyük para parçası.

Oyunlar öncesinde ev sahibi hükümetler tarafından yürütülen veya yaptırılan etki çalışmaları, genellikle etkinliğe ev sahipliği yapmanın iş yaratarak, turist çekerek ve genel ekonomik çıktıyı artırarak büyük bir ekonomik canlanma sağlayacağını savunur. Ancak, oyunlardan sonra yürütülen araştırmalar, bu iddia edilen faydaların şüpheli olduğunu göstermektedir.

Ekonomistler ayrıca turizm üzerindeki etkinin karışık olduğunu buldular, çünkü Olimpiyatların getirdiği güvenlik, kalabalık ve yüksek fiyatlar birçok ziyaretçiyi caydırıyor. 1992'de ev sahipliği yapan Barselona, ​​Yaz Oyunları'ndan sonra Avrupa'nın en popüler on birinci destinasyonundan altıncı destinasyonuna yükselerek bir turizm başarısı hikayesi olarak gösteriliyor.  Sidney ve Vancouver'da ev sahipliği yaptıktan sonra turizmde hafif artışlar görüldü. Ancak Baade ve Matheson, Pekin, Londra ve Salt Lake City'nin hepsinin oyunlara ev sahipliği yaptıkları yıllarda turizmde düşüşler gördüğünü buldu.

Olimpiyatlara ev sahipliği yapan ilk Güney Amerika ülkesi olan Brezilya'da, 2016 oyunlarının maliyeti 20 milyar doları aştı ve tek başına Rio şehri 13 milyar doları üstlendi. Ülkenin derin resesyonuyla karşı karşıya kalan Rio, Olimpiyatları denetlemenin maliyetini karşılamak için federal hükümetten 900 milyon dolarlık bir kurtarma paketi  talep etti ve tüm kamu çalışanlarına ödeme yapamadı. Şehir ayrıca, mücadele eden mahallelerinden bazılarını canlandırmayı amaçlayan geniş bir altyapı yelpazesine büyük yatırımlar yapmak zorunda kaldı, ancak sonrasında çoğu mekan terk edildi veya neredeyse hiç  kullanılmadı. Pandemi Tokyo oyunlarının maliyetini nasıl etkiledi? Oyunların ev sahipliği için harcanan para, bağımsız bir Japon hükümet ajansına göre 13 milyar dolardı; bu rakam, Japonya’nın 2013’te ev sahipliği görevini kazandığında organizatörlerin tahmin ettiğinden iki kat fazlaydı. 2019'da tahmin ettiğinin yarısından azdı ve diğer son yaz ev sahiplerinin katlandığı maliyetlerle aynıydı. (Ekonomistler, bu rakamın arazi ve ulaşım maliyetlerini hariç tuttuğunu ve gerçek toplamın 19-34 milyar dolar arasında bir yerde olduğunu söylüyor. Maliyetler kısmen pandemi kısıtlamalarının seyircilerin katılımını engellemesi nedeniyle şişti, bu da bilet satışlarından tahmini 800 milyon dolarlık gelirin ortadan kalkması ve yüz binlerce otelin iptal edilmesine neden oldu. Şehir ayrıca altyapıya büyük yatırımlar yapmak zorunda kaldı, bunların çoğu uzun vadede şüpheli fayda sağlıyor. Tokyo, inşaat maliyetlerinin sadece dörtte biri karşılığında otuz yıl boyunca işletme hakkını satarak Nisan 2025'te stadyumu özelleştirecek.

2024 Paris Olimpiyatları'nın muhtemel maliyetleri nelerdir?

Paris, 2017'de teklifini kazandığında 2024 Olimpiyatları için yaklaşık 8 milyar dolar bütçe ayırmıştı. Şehir o zamandan beri bütçesini birkaç milyar dolar artırdı. S&P Global Ratings analizine göre maliyetler, işletme giderleri ve yeni altyapı arasında nispeten eşit bir şekilde bölünüyor. Son maliyet bu seviyede kalırsa, Paris on yıllardır en ucuz Yaz Oyunları'na ev sahipliği yaptı. 

Organizatörler, yıllık Fransa Açık ve 2016 Avrupa Futbol Şampiyonası için inşa edilenler gibi neredeyse tamamen mevcut mekanlara güvenme kararının maliyetleri düşürdüğünü söylüyor. Oyunlar ayrıca Lyon, Marsilya ve Nice gibi diğer Fransız şehirlerindeki stadyumlara da yayıldı. Ancak Paris hala altyapıya 4,5 milyar dolar harcadı, buna 1,6 milyar doları başlangıçta bütçelediğinden en az üçte bir daha fazla olan Olimpiyat Köyü için harcandı.

Olimpiyatlar nasıl daha yönetilebilir hale getirilebilir?

Ekonomistler arasında Olimpiyat Oyunları'nın ev sahipleri için daha uygun fiyatlı hale getirilmesi için reformlara ihtiyaç duyulduğu konusunda bir fikir birliği oluştu. Birçok kişi, IOC ihale sürecinin en iddialı planları sunan potansiyel ev sahiplerini kayırarak israfçı harcamaları teşvik ettiğini belirtti. Bu kazanan ülke, genellikle yerel inşaat ve misafirperverlik çıkarları tarafından zorlanan aşırı şişirilmiş tekliflerin, ev sahipliğinin gerçek değerini sürekli olarak aştığı anlamına geliyor. Gözlemciler ayrıca IOC'yi oyunların ürettiği hızla büyüyen gelirin daha fazlasını paylaşmadığı için eleştirdiler. Ekonomistler Baumann ve Matheson, düşük ve orta gelirli ülkelerin  ev sahipliği yapma yükünden tamamen kurtulmaları gerektiğini ve IOC'nin bunun yerine "oyunları, maliyetlerin daha fazlasını karşılayabilecek zengin ülkelere vermesi" gerektiğini savunuyor. Olimpiyatların maliyet şahini Zimbalist, pahalı altyapının yeniden kullanılmasına izin verecek şekilde bir şehrin  kalıcı ev sahibi yapılmasını önerdi. Birçok ekonomist, bunun dışında, ev sahipliği yapmayı planlayan herhangi bir şehrin, oyunların Olimpiyat şenliklerinden daha uzun süre yaşayacak kalkınmayı teşvik etmek için daha geniş bir stratejiye uymasını sağlaması gerektiğini savunuyor. Buna karşılık, Başkan Thomas Bach yönetimindeki IOC, 2020 Olimpiyat Gündemi olarak bilinen süreçte reformları teşvik etti . Bu öneriler arasında ihale maliyetinin düşürülmesi, ev sahiplerine halihazırda var olan spor tesislerini kullanmada daha fazla esneklik sağlanması, ihale sahiplerinin bir sürdürülebilirlik stratejisi geliştirmeleri için teşvik edilmesi ve dış denetim ve diğer şeffaflık önlemlerinin artırılması yer alıyor.

Önerilen kaynak : www.aeaweb.org/articles?id=10.1257/jep.30.2.201

Sporla kalın.